Koło – jest jednym ze starszych miast w Polsce. Założone zostało w 1362 roku na prawie magdeburskim, na wyspie w rozwidleniu Warty, a przywileje lokacyjne nadał mu król Kazimierz Wielki. Pochodzenie nazwy miasta nie zostało do końca wyjaśnione. Jedni badacze uważają, że wiąże się ona z jego położeniem geograficznym, inni wywodzą ją od prasłowiańskich „kół” – miejsc zgromadzeń publicznych. Jest to na pewno miasto warte odwiedzenia ze względu na swoją długą historię, a także zachowane zabytki, których tak wiele znajduje się na tak niewielkim obszarze.
Zamek
Jednym z najciekawszych zabytków, który można zobaczyć,
będąc w Kole, jest zamek. Jego budowa rozpoczęła się w czasach panowania
Kazimierza Wielkiego, powstała wtedy jego główna część – wieża mieszkalna. W kolejnym etapie datowanym już nie tylko na
czasy Kazimierza Wielkiego, ale również przełom XIV/XV wieku i (na okres
panowania Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka) wybudowano mury
obwodowe na sztucznie usypanym wzniesieniu, basztę narożną i budynek bramny.
Dziedziniec miał zabudowę drewnianą. Wydaje się, że zamek kolski miał bronić
przeprawy przez Wartę oraz pilnować poboru cła. Zamek nie zachował się do
naszych czasów, ale jego ruiny położone nad malowniczym brzegiem Warty są
punktem wartym odwiedzenia, zwłaszcza że znajdują się około 3 km od centrum
miasta.
Kolska Fara
Nie trzeba jednak oddalać się od centrum miasta, aby znaleźć
interesujące miejsca do zobaczenia. Warta odwiedzenia jest na pewno Kolska Fara.
Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego zbudowany został na
podstawie dyspozycji królewskich, zawartych w akcie lokacyjnym miasta z 18
lipca 1362 roku. Jest to ceglana, trójnawowa budowla halowa, orientowana na
rzucie prostokąta z wyodrębnionym węższym i prosto zamkniętym prezbiterium.
Prawdopodobnie najwcześniej wybudowaną częścią (II poł. XIV w.) jest dzisiejsze
prezbiterium stanowiące pierwotną świątynię, do której później dobudowano
resztę. W prezbiterium zachowało się pierwotne sklepienie gwieździste z
dodatkowymi dekoracyjnymi żebrami. Co również ciekawe, na murach świątyni można
podziwiać napisy ryte przez naszych przodków sprzed wieków. Znajdują się one na
ścianie prezbiterium, południowej ścianie fary, a także na kaplicy NMP. Inskrypcje
można datować na XVI-XVII wiek. W kościele znajduje się jeden z najciekawszych
zabytków sztuki gotyckiej, a mianowicie płyta nagrobna syna Zawiszy Czarnego
Jana z Garbowa.
Kościół i klasztor oo. benedyktynów
Z budowli sakralnych na uwagę zasługuje również kościół i
klasztor oo. bernardynów. Pierwotny kościół w stylu gotyckim powstał w połowie
XV wieku po sprowadzeniu do miasta przez starostę kolskiego Jana Hinczę z
Rogowa zakonu bernardynów. Z przekazów historycznych udało się ustalić, że
kościół był niewielki, jednonawowy i, niestety, nie dotrwał do naszych czasów.
Z powodu licznych uszkodzeń, w tym również tych spowodowanych wylewami Warty w
latach 1754-1765 postanowiono odbudować budynek klasztoru, a także rozebrać i
zbudować nowy gmach świątyni. Miało to miejsce w latach 1773-1783. Kościół,
który teraz możemy zwiedzać, jest więc przykładem stylu późnobarokowego z
zachowanym rokokowym wyposażeniem wnętrza z końca XVIII wieku. Będąc w
kościele, warto przyjrzeć się sklepieniom naw oraz prezbiterium, które pokryte
jest polichromią przedstawiającą sceny z życia św. Franciszka i jego zakonu. Z
dawnej świątyni zachowały się jednak: płyta nagrobna Stanisława Ruszkowskiego –
chorążego kaliskiego, z postacią leżącego rycerza w zbroi, z buławą w ręku, a
także nagrobek Bartłomieja Wilczyńskiego. Zatrzymać się warto również przy
dwóch portretach trumiennych malowanych na blasze: Anny z Tuczyńskich
Łaszczowej (zm. 1668 r.), kasztelanowej lądzkiej oraz Rozalii Gurowskiej (zm.
1792 r.).
Kościół ewangelicko- augsburski
Oprócz kościołów katolickich w Kole znaleźć można także
kościół ewangelicko-augsburski. Budowę świątyni pw. Opatrzności Bożej
zakończono w 1883 roku. Jest to niewielka, jednonawowa świątynia prezentująca
styl neogotycki. Uległa ona znacznym zniszczeniom w trakcie II wojny światowej
– w 1945 roku Rosjanie ostrzelali wieżę kościoła. Kościół był kilkukrotnie
remontowany, a gruntowny remont odbył się w 1998 roku.
Ratusz w Kole
Oprócz architektury sakralnej obowiązkowo należy zatrzymać
się przy budynku ratusza w Kole, którego historia jest dość burzliwa. Został on
wybudowany w I połowie XVI wieku w stylu gotyckim. Wcześniej w miejscu tym
znajdował się dwór królewski (prawdopodobnie drewniany lub drewniano-gliniany),
który służył monarchom podczas ich pobytów w Kole. Co charakterystyczne dla
takich budowli, ściany zewnętrzne ozdobione były ornamentem rombowym z cegieł
zendrówek. Później dobudowana została wieża o podstawie kwadratowej, która
przechodziła wyżej w ośmiobok. Budynek ratusza wielokrotnie płonął. W jednym z
pożarów w 1775 roku stopił się dzwon zegarowy na wieży. Prawdopodobnie wówczas
postanowiono przebudować ratusz w stylu barokowym. Powieszono wtedy nowy dzwon,
wykonany w 1783 roku z inicjatywy burmistrza Jana Świderskiego, który możemy
podziwiać do dzisiaj. W I połowie XIX wieku budynek musiał zostać opuszczony,
bo groził zawaleniem i doprowadziło to do decyzji o ponownej przebudowie go,
tym razem w stylu klasycystycznym. Do atrakcji należy też możliwość podziwiania
panoramy miasta z ratuszowej wieży. Można to zrobić w każdą pierwszą niedzielę
miesiąca, w okresie od maja do października. Przewodnikami są członkowie
Stowarzyszenia Przyjaciół Miasta Koła nad Wartą
Oprócz opisanych zabytków Koło ma do zaoferowania jeszcze
kilka innych ciekawych miejsc jak np. budynek urzędu miasta, spichlerz,
cmentarz ewangelicko-augsburski czy tereny zielone w postaci parków miejskich,
w których można odpocząć. Warto wybrać się więc na wycieczkę po Kole i
odwiedzić zabytki z różnych okresów historycznych, a może i samemu odkryć coś
ciekawego do zobaczenia.