Chociaż Ustawa o policji zaczęła obowiązywać od 24 lipca 1919 roku, to jednak za datę powstania tej formacji w Koninie należy uznać 11 grudnia 1918 roku. Kierownik Oddziału Archiwum Państwowego w Koninie pan Piotr Rybczyński przygotował na ten temat artykuł. Zachęcamy do lektury.
100-lecie powstania konińskiej policji
Policja Państwowa w powierzonym mi powiecie
czynną od dnia 11 grudnia 1918 r. – pisał w sprawozdaniu z dnia 19 stycznia 1919 r.
Bronisław Szymański, ówczesny Komisarz Ludowy Powiatu Konińskiego (taki tytuł
nosił wówczas przedstawiciel rządu w powiecie,
a w późniejszym okresie Starosta Powiatowy Koniński). Zorganizowana została od
podstaw w przeciągu trzech tygodni oraz w niespełna miesiąc po opuszczeniu
Konina i regionu przez niemieckie siły okupacyjne. Proces jej powstania stanowi
ciekawy przyczynek kształtowania się lokalnych struktur państwowych
niepodległej Polski.
Jednym z
podstawowych zadań po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. było zapewnienie bezpieczeństwa
i porządku publicznego. Z chwilą ostatecznego opuszczenia Konina i regionu
przez Niemców, co nastąpiło 12 listopada 1918 r., obowiązek ten spoczął
początkowo na barkach burmistrza Konina oraz wójtów i burmistrzów okolicznych
gmin
i miasteczek. Rzecz jasna wymagało to stworzenia odpowiedniej służby i były
wówczas dwa sposoby doraźnego rozwiązania tej kwestii. Zatrudnienie
odpowiednich osób jako policjantów miejskich i gminnych lub powołanie tzw.
milicji obywatelskiej, w ramach której to obywatele ochotniczo i nieodpłatnie
mieli pełnić służbę. Zatrudnienie etatowych policjantów uznawano generalnie za
bardziej racjonalne, ale wymagało środków finansowych, których magistraty
i zarządy gmin z reguły nie miały w wystarczającej wysokości. W konsekwencji
przez pierwszych kilkanaście dni służbę porządkową w miastach i w niektórych
gminach pełnili zarówno nieliczni płatni policjanci, wspomagani z konieczności
przez ochotników milicjantów, a w innych wyłącznie milicje i straże
obywatelskie. Były to służby zupełnie autonomiczne w granicach miast i gmin
wiejskich, a ich działania nie były koordynowane. Niektóre zadania z zakresu
zapewnienia bezpieczeństwa, w ramach, jak to określano „opieki wojskowej”,
starali się również wykonywać, często zupełnie niezależnie od istniejących
już władz cywilnych, ochotniczo zmobilizowani i skoszarowani w Koninie
członkowie
V Obwodu Polskiej Organizacji Wojskowej.
Taki stan
rzeczy trwał formalnie do 17 listopada, kiedy na mocy rozkazu Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych przybył do Konina Rajmund Stoczewski, „instruktor państwowy
Straży Policyjnej”, celem zorganizowania „Państwowej Straży Policyjnej” w
ówczesnym powiecie konińsko-słupeckim. Po wstępnych działaniach organizacyjnych
i konsultacjach z ówczesnym Komisarzem Rządowym, wobec zupełnego braku broni i
wykwalifikowanych ludzi, w dniu 24 listopada pojechał do Warszawy w celu
uzyskania w Komisji Wojskowej 100 rewolwerów i pałaszy lub też karabinów oraz
zaangażowania do służby 35 wojskowych. Po wielu trudach udało się ostatecznie uzyskać
100 karabinów i 5000 sztuk amunicji. Wraz z bronią
i zaangażowanymi ludźmi powrócił do Konina w dniu 1 grudnia i rozpoczął dalsze
prace nad zorganizowaniem służby policyjnej na podległym mu terenie. W dniu 11
grudnia zakończono proces tworzenia posterunków. We wszystkich gminach
ówczesnego powiatu konińskiego oraz w 5 gminach nowotworzonego powiatu
słupeckiego znajdowały się obsadzone przez funkcjonariuszy posterunki. Tym
samym oficjalnie uznano, że zakończono organizację jednolitej policji, która przejęła
całkowitą odpowiedzialność za bezpieczeństwo i porządek publiczny w regionie. Z
początkiem 1919 r. ostatecznie nastąpiło oddzielenie
i usamodzielnienie powiatu słupeckiego, co spowodowało przekazanie części
posterunków pod odrębną komendę powiatową.
Problem
uzbrojenia tworzonej policji udało się rozwiązać, ale innym był brak
umundurowania, cieplej bielizny i butów. Dowodzący instruktor w dniu 13
stycznia 1919 r. zwrócił się o pomoc do Komisarza Ludowego, pisząc m.in. […]
z powodu braku odzieży ciepłej, tj. należytego umundurowania, spełnianie
nałożonych obowiązków jest trudne.
Do dnia dzisiejszego z przeziębienia zachorowało 3 posterunkowych, którzy
odesłani zostali do szpitala w Koninie. Sprawa ta jest bardzo ważną, a z chwilą
nastania dużych mrozów będzie dalsze pełnienie służby rzeczą bardzo trudną.
Przeto proszę ob. Komisarza
o przedsięwzięcie pewnych środków i w najkrótszym czasie załatwienie tej
palącej sprawy...
We
wspomnianym już sprawozdaniu z dnia 19 stycznia 1919 r. Komisarz Ludowy
informował także władze centralne, w jaki sposób przebiegał sam proces
organizacji, jakie były ówczesne zadania policji i jej skład osobowy, pisząc
min. in. […] Milicja Obywatelska
i samorzutnie zorganizowane ochotnicze formacje straży zostały rozwiązane.
Milicje ciał samorządowych miejskich wstąpiły w szeregi Policji Państwowej,
która zorganizowana została i objęła posterunki we wszystkich gminach powiatu,
jako też po miastach. Zadaniem Policji Państwowej jest zapewnienie
bezpieczeństwa publicznego; sprawuje ona nadzór nad wykonywaniem przepisów
prawa i rozporządzeń w zakresie działania policji miejscowej oraz jest organem
wykonawczym władz państwowych i komunalnych. Skład jej jest następujący:
a/ Komendant, b/ Zastępca, c/ 4 sierżantów, d/ 17 kaprali, e/ 90 szeregowców,
f/ 3 kancelistów w biurze, g/ 1 woźny, h/ 1 goniec…
W kolejnych
miesiącach 1919 r., w związku ze zmianami organizacyjnymi wynikającymi z
przepisów o organizacji Milicji Ludowej z dnia 5 grudnia 1918 r. oraz dekretu z
dnia 9 stycznia 1919 r. o organizacji policji komunalnej, dotychczasowa
„Państwowa Straż Policyjna pow. Konińskiego” zmieniła nazwę na „Policja
Komunalna Powiatu Konińskiego”, na czele z „Urzędem Policji Komunalnej Powiatu
Konińskiego”.
Na terenie powiatu konińskiego nie zorganizowano natomiast żadnych struktur
Milicji Ludowej, która zgodnie z pierwotnym założeniem miała być jednolitą
formacją ogólnokrajową, wojskowo zorganizowaną i zależną bezpośrednio od
Ministra Spraw Wewnętrznych. W przeciwieństwie do lokalnych policji
komunalnych, organizowanych przez zarządy gmin miejskich i organy samorządowe
powiatowe, ale pod dozorem i zwierzchnim zarządem władz państwowych, przy czym
władza naczelna należała również do Ministra Spraw Wewnętrznych.
Po wejściu w
życie ustawy z dnia 24 lipca 1919 r. o policji państwowej, zgodnie
z którą w Polsce miała istnieć ostatecznie wyłącznie jedna formacja policji w
postaci policji państwowej, dotychczasowa policja komunalna przemianowana
została (na przełomie miesiąca września i października) na Policję Państwową, a
urząd policji na „Komendę Policji Państwowej pow. Konińskiego”. Komendantem
Powiatowym Policji Państwowej został dotychczasowy Naczelnik Policji
Komunalnej, Rajmund Stoczewski. Po reorganizacji stan osobowy funkcjonariuszy
policji w powiecie (według danych z miesiąca października tegoż roku) wynosił:
komendant powiatowy, zastępca komendanta powiatowego, 3 urzędników,
3 starszych przodowników, 14 przodowników, 15 starszych posterunkowych oraz 59
posterunkowych.